Η Αρκτική από μια άλλη ματιά…..Ταξίδι εξερεύνησης στα πέρατα της Γης!

in
Travelling

Αυτό ακριβώς σημαίνει Γιαμάλ στην γλώσσα των Νένετς. Η άκρη της Γης!

Ένα από τα πιο δύσκολα ταξίδια που έχω κάνει, μιας και έπρεπε να το οργανώσω από την αρχή χωρίς να έχει προηγηθεί κανένα άλλο ταξίδι από την Ελλάδα προς αυτόν τον προορισμό. Μετά από έξι μήνες μελέτης, οργάνωσης και άπειρων τηλεφωνημάτων η οργάνωση και η πραγματοποίηση του ταξιδιού πέτυχε.

Το ταξίδι τα περιλάμβανε όλα…..Αεροπλάνα, τρένα, ελικόπτερα, οχήματα παντός εδάφους, έλκηθρα, snowmobile, διαμονή σε Ρωσική καλύβα με μπάνια (χαμάμ) , σε Τσουμ μαζί με την οικογένεια των Νένετς, σε τοπικά σπίτια και οικογενειακά Ξενοδοχεία, ορειβασία στο ιερό όρος Ραι-Ίζ, επίσκεψη βοσκοτόπων, τάισμα ταράνδων, Φεστιβάλ Ταράνδου, παρακολούθηση αγώνων χόκεϊ, σχολικής γιορτής. Ένα ταξίδι…εμπειρία ζωής!

Πριν ταξιδέψετε σε αυτόν τον μαγικό τόπο θα ήθελα να σας παρουσιάσω το Γιαμάλ μέσα από τα δικά μου μάτια, μετά από εξερεύνηση και προσωπική εμπειρία…..

Χερσόνησος Γιαμάλ

Η χερσόνησος Γιαμάλ βρέχεται από τη Θάλασσα του Κάρα, στην οποία εκβάλλει ένας από τους μεγαλύτερους ποταμούς του κόσμου, ο Oμπ (Ob). Εδώ σχηματίζει έναν τεράστιο κόλπο, τον κόλπο Oμπ. Μπορεί κανείς να φτάσει εδώ μέσω του Σάλεκχαρντ, της μοναδικής πόλης στον κόσμο που βρίσκεται ακριβώς πάνω στον πολικό κύκλο.

Όχι πολύ μακριά από το Salekhard, κατά μήκος του ποταμού Oμπ εκτείνονται οι οροσειρές των αρχαίων Ουραλίων, ή για να είμαστε πιο ακριβείς, το βόρειο τμήμα τους – το Πολικό Ουράλ. Τα Ουράλια όρη έχουν ηλικία περίπου 600 εκατομμυρίων ετών και περιέχουν πολλά από τα πολύτιμα ορυκτά της Σιβηρίας.

Η έκταση της Αυτόνομης Περιφέρειας Γιαμάλo-Νένετς είναι συγκρίσιμη με την έκταση της Ισπανίας. Μόνο που εδώ, από τον Νοέμβριο έως τον Μάιο, είναι χειμώνας. Η θερμοκρασία πέφτει κατά περιόδους στους  -60 βαθμούς Κελσίου.

Το Yamal διαθέτει από τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου παγκοσμίως. Αλλά οι δρόμοι ήταν πάντα ένα πρόβλημα εδώ: είναι δύσκολο και ακριβό να κατασκευαστούν στον μόνιμο παγετό. Τη δεκαετία του 1950, η Σοβιετική Ένωση αποφάσισε να κατασκευάσει τον Μεγάλο Βόρειο Σιδηρόδρομο. Η κατασκευή ξεκίνησε από κρατούμενους του Γκουλάγκ. Αλλά μετά το θάνατο του Στάλιν, το σχέδιο πάγωσε. Έτσι, ακόμη και σήμερα, οι άνθρωποι εξακολουθούν να ταξιδεύουν μέσω των παγωμένων ποταμών και λιμνών με οχήματα παντός εδάφους όπως το UAZ και το TREKOL . Ο χειμερινός δρόμος Oμπ είναι η κύρια συγκοινωνιακή αρτηρία που συνδέει ολόκληρη την περιοχή της χερσονήσου με την υπόλοιπη ήπειρο. Ένας άλλος τρόπος μετακίνησης είναι το ελικόπτερο. Υπάρχουν καθημερινά πολλές πτήσεις προς όλα σχεδόν τα χωριά και τις κωμοπόλεις της Αυτόνομης περιοχής των Γιαμάλο-Νένετς.

Κάποιες περιοχές του Γιαμάλ είναι προστατευόμενες και χρειάζεται ειδική άδεια για να πάει κανείς. Η ειδική άδεια βγαίνει δύσκολα και απαιτούνται τουλάχιστον 2 μήνες και κάθε χρόνο οι περιοχές που απαιτούν ειδική άδεια αλλάζουν. Γι’αυτό πριν επισκεφτεί κάποιος την περιοχή πρέπει να συμβουλευτεί τις τοπικές αρχές.

Επίσης η περιοχή παρουσιάζει το φαινόμενο του Βόρειου Σέλας, (Οκτώβριος-Απρίλιος) και γίνεται πόλος έλξης τουριστών.

Οι αυτόχθονες φυλές της Αυτόνομης Περιοχής των Γιαμάλο-Νένετς

Υπάρχουν πάνω από 40 διαφορετικές αυτόχθονες φυλές σε όλη την Σιβηρία. Ο αυτόχθων πληθυσμός του Γιαμάλ είναι οι Νένετς, αλλά μπορείτε να συναντήσετε και άλλες φυλές, όπως Κόμι και Χαντί. Είναι ψαράδες, κυνηγοί και εκτροφείς ταράνδων. Κάποιοι από αυτούς ζουν σε Τσουμ (chum) και βόσκουν ταράνδους, άλλοι ζουν σε κανονικούς οικισμούς στις όχθες του ποταμού Oμπ.

Μία δεκαμελής οικογένεια πρέπει να έχει τουλάχιστον 600 τάρανδους για να επιβιώσει. Ωστόσο υπάρχουν οικογένειες που έχουν μέχρι και 15000 ταράνδους. Οι τάρανδοι για τους Νένετς δεν είναι απλά ζώα, είναι ο τρόπος ζωής τους, η συμπεριφορά τους, το νόημα της ύπαρξής τους. Οι Νένετς λένε για τον εαυτό τους ότι είναι “παιδιά ταράνδων”. Οι τάρανδοι παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή των αυτόχθονων φυλών καθώς αποτελούν την τροφή, την στέγη, το μεταφορικό μέσο, ακόμα και την ενδυμασία τους. Επίσης πολλοί νομάδες συνεργάζονται με Βιομηχανίες κρεάτων και Φαρμακευτικές Εταιρείες, καθώς πουλάνε το κρέας και τα κέρατα των ταράνδων. Η νομαδική ζωή είναι πολύ δύσκολη, αφού για τις ανάγκες κάλυψης της τροφής των ταράνδων οι Νένετς μετακινούνται στην τούνδρα προς αναζήτηση νέων περιοχών. Μια ειδική ράτσα σκύλων, οι σκύλοι ταράνδων (Λάικα), βοηθούν τους Νένετς να μεταφέρουν τα κοπάδια τους. Ειδικά το χειμώνα η μετακίνηση μπορεί να γίνει και ανά 3 εβδομάδες, καθώς τα βοσκοτόπια εξαντλούνται πολύ γρήγορα. Αυτό συμβαίνει διότι το χειμώνα οι τάρανδοι τρέφονται αποκλειστικά με λειχήνες. Οι λειχήνες μπορούν να ζήσουν πολλά χρόνια, πάνω από 100, αλλά αναπτύσσονται πολύ αργά, 3-5mm τον χρόνο.

Πρόσφατα υπήρξε μια έντονη κλιματική αλλαγή στην τούνδρα, που οδήγησε σε μείωση των βοσκοτόπων. Αυτό προκαλεί μεγάλη ανησυχία στους εκτροφείς ταράνδων.

Επισήμως, υπάρχουν περισσότεροι τάρανδοι στο Γιαμάλ από ό,τι άνθρωποι – περίπου 600 χιλιάδες κεφάλια. Ωστόσο, οι ντόπιοι εκτροφείς ταράνδων υποστηρίζουν ότι τα ζώα είναι πολύ λιγότερα και ότι ο αριθμός τους μειώνεται κάθε χρόνο.

Καλώς ήρθατε στο Τσουμ!

Το Τσουμ (Chum) είναι το σπίτι των Νένετς και άλλων αυτόχθονων νομάδων που ζουν στην τούνδρα. Πρόκειται για σκηνή από ξύλα της Σιβηρικής Πεύκης (λάρυξ) επενδυμένη μέσα και έξω από δέρμα ταράνδου. Έχει κωνικό σχήμα για ένα συγκεκριμένο λόγο. Η τρύπα στην κορυφή συμβολίζει τη σύνδεση με τον ήλιο και το φεγγάρι. Βέβαια η τρύπα έχει και πρακτική σημασία, καθώς χρησιμεύει για την έξοδο της καμινάδας της σόμπας που ζεσταίνει το Τσουμ.  Όσο πιο πλούσια είναι η οικογένεια, τόσο πιο ευρύχωρη είναι η σκηνή( Τσουμ) της. Η σκηνή έχει ένα ιερό μέρος που ονομάζεται “si”, που προορίζεται μόνο για τους άνδρες. Το μυστικό σεντούκι περιέχει οικογενειακά κειμήλια και, όπως πιστεύουν οι ντόπιοι, ιερά πνεύματα. Δεν υπάρχουν έπιπλα μέσα στο Τσουμ. Για τα μωρά υπάρχει μια κούνια με στρώματα από δέρμα ταράνδου και βρύα, και πολλές ζώνες για να συγκρατούν το παιδί.

Οι γυναίκες ασχολούνται με το άναμμα της φωτιάς, το μαγείρεμα και τη φροντίδα των παιδιών. Το φαγητό είναι απλό και ταπεινό: τάρανδος, βραστά ψάρια, μανιτάρια και μούρα. Οι ντόπιοι εξακολουθούν να τρώνε ωμό κρέας, το φρέσκο αίμα ταράνδων, το ωμό συκώτι και τα νεφρά θεωρούνται λιχουδιά. Αυτή η ασυνήθιστη τροφή σώζει τους κατοίκους αυτής της αφιλόξενης περιοχής από την αβιταμίνωση. Το αίμα ταράνδου προστίθεται ακόμη και στις κρέπες. Οι άνδρες περνούν πολύ χρόνο φροντίζοντας τους ταράνδους. Φέρνουν άγρια ζώα από το κυνήγι: το κρέας χρησιμοποιείται για το φαγητό, ενώ το δέρμα και η γούνα διακοσμούν τα ρούχα τους.

Οι Νένετς είναι πολύ φιλόξενοι και θα σε περιποιηθούν αν μείνεις στο Τσουμ τους. Θα σφάξουν έναν τάρανδο προς τιμήν σου, θα σου προτείνουν να δοκιμάσεις τις ωμές λιχουδιές, ζεστό αίμα ταράνδου, συκώτι, ωμό κρέας κτλ. Θα σου δώσουν την καλύτερη γωνιά του σπιτιού για να κοιμηθείς και θα σε σκεπάσουν με δέρμα ταράνδου. Το πρωί θα σε ξυπνήσουν όταν θα είναι έτοιμο το πρωινό, το οποίο συνήθως περιλαμβάνει τσάι, ζαχαρούχο, φρυγανισμένα κουλούρια, αλλά και φαγόπυρο και σούπα με τάρανδο.

Ο οικοδεσπότης του Τσουμ δεν θα ανεχτεί να βλέπει το φλιτζάνι του καλεσμένου του άδειο: θα το γεμίζει συνέχεια με τσάι. Ο μόνος τρόπος για να σταματήσει αυτό είναι να γυρίσετε το άδειο φλυτζάνι ανάποδα.

Οι Νένετς είναι φιλόξενοι, αλλά έχουν και κάποιους κανόνες που θα πρέπει να τηρείς όταν μένεις στο Τσουμ τους, όπως να μην ανακατεύεσαι με τις δουλειές του σπιτιού, να μην ταΐζεις τα σκυλιά τους, που είναι ειδικά εκπαιδευμένα και πειθαρχημένα, να πηγαίνεις για ύπνο μαζί με την υπόλοιπη οικογένεια, οι γυναίκες να μην περνούν πίσω από την σόμπα γιατί θα θυμώσει το κακό πνεύμα που φέρνει τις αρρώστιες κτλ. Μην κεράσετε και μη δωρίσετε ποτέ στους Νένετς αλκοόλ, θα τους κάνετε μόνο κακό. Λόγω του DNA τους σε συνδυασμό με την διατροφή τους, οι Νένετς δεν αφομοιώνουν το αλκοόλ, μεθάνε εύκολα και μπορεί να καταλήξουν στο νοσοκομείο.

Τα παιδιά των Νένετς

Οι Νένετς παντρεύονται σε αρκετά μικρή ηλικία και συνήθως αποκτούν πολλά παιδιά. Μέχρι την ηλικία των 6 ετών τα παιδιά μένουν μαζί με τους γονείς στην τούνδρα. Τα αγόρια στην ηλικία των 4 ετών μαθαίνουν να πετούν λάσο και να χειρίζονται τους τάρανδους, ενώ τα κοριτσάκια στην ίδια ηλικία μαθαίνουν να ράβουν και να ανάβουν φωτιά. Η κυβέρνηση της Ρωσικής Ομοσπονδίας παρέχει στα παιδιά ειδικά εσωτερικά σχολεία. Έτσι από την ηλικία των 6 ετών τα παιδιά αποχωρίζονται τους γονείς για να πάνε σχολείο. Επειδή η μετακίνηση από την τούνδρα στις πόλεις όπου υπάρχουν τα ειδικά σχολεία είναι πάρα πολύ δύσκολη οι Νένετς βλέπουν τα παιδιά τους μία με δύο φορές τον μήνα. Στα σχολεία εκτός από τις βασικές γνώσεις και την κλασική διδασκαλία οι μικροί Νένετς μαθαίνουν και στοιχεία, ήθη και έθιμα της φυλής τους. Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κανείς αν παραβρεθεί σε κάποια σχολική γιορτή, που συνήθως συμπίπτει με το Φεστιβάλ Ταράνδου, που διαρκεί σχεδόν ένα μήνα και πραγματοποιείται τον μήνα Μάρτιο.

Τα περισσότερα αγόρια μετά την βασική εκπαίδευση επιστρέφουν στην τούνδρα για να μάθουν την τέχνη της βόσκησης των ταράνδων, του κυνηγιού, του ψαρέματος κτλ. Τα κορίτσια από την άλλη συνεχίζουν τις σπουδές τους μέχρι και την τριτοβάθμια εκπαίδευση και επιστρέφουν στην τούνδρα μόνο αν παντρευτούν.

Η Ρωσική κυβέρνηση προσπαθεί να αποτρέψει τους Νένετς να συνεχίσουν τον νομαδικό τρόπο ζωής τους και τους παρέχει δωρεάν κατοικίες σε κάποιες από τις πόλεις του Γιαμάλ. Έτσι κάποιοι έχουν εγκαταλείψει την ζωή στην τούνδρα και έχουν αστικοποιηθεί.

Το Φεστιβάλ Ταράνδου.

Η γιορτή ταράνδου συνήθως διαρκεί από μία έως τρεις μέρες και πραγματοποιείται σε διάφορες ημερομηνίες και διάφορες περιοχές του Γιαμάλ. Οι πιο μεγάλες γιορτές γίνονται συνήθως στο Σάλεχαρντ, Ακσάρκα, Νοβι Ουρενγκόι, Μουραβλένκο, Ταζόβσκι, Ναντίμ, Γιαρ-Σαλε, κ.α.. Στο Φεστιβάλ ταράνδου μπορεί να παρακολουθήσεις κανείς αγώνες πάλης, πετάγματος λάσου, αλμάτων εις ύψος και μήκος, τριπλού εθνικού άλματος, αγώνες ταχύτητας ελκήθρων ταράνδων, σκυταλοδρομίες, τοξοβολίες, διαγωνισμούς καλύτερης ενδυμασίας, master class στις τέχνες χειροτεχνίας, ξυλογλυπτικής και οστεογλυπτικής, έκθεση βιομηχανικών προϊόντων και τροφίμων καθώς και χορούς, τραγούδια και παρελάσεις. Η γιορτή του ταράνδου είναι πολύ σημαντική για τους Νένετς καθώς μετά από ένα χρόνο βλέπουν συγγενείς και φίλους και είναι ευκαιρία για σύναψη συνοικεσίου, αγοραπωλησίας ταράνδων, ανταλλαγής προϊόντων κ.α.

Ιστορία

Όπως και άλλοι βόρειοι σαμογιέντ λαοί, οι Νένετς σχηματίστηκαν από διάφορες φυλετικές ομάδες. Κατά την πρώτη χιλιετία μ.Χ., υπό την πίεση των Ούννων, των Τούρκων και άλλων εχθρικών νομάδων, οι πρόγονοι των Νένετς, που μιλούσαν σαμογιεντικά και κατοικούσαν στις δασικές-στεπικές περιοχές του Πριιρτύς(Priirtysh) και του Πριτόμπολ(Pritobolny), την τάιγκα του Μέσου Ομπ, μετακινήθηκαν βόρεια προς τις περιοχές τάιγκα και τούνδρα των πολικών και περιπολικών περιοχών. Εκεί αφομοιώθηκαν με τον ιθαγενή πληθυσμό των κυνηγών άγριων τάρανδων και θαλασσοκυνηγών. Οι ίδιοι οι Νένετς αυτοαποκαλούνται Neney Neneche, που σημαίνει “πραγματικοί άνθρωποι”.

Θρησκεία

Οι Νένετς πιστεύουν  στα “πνεύματα” – τους φύλακες του ουρανού, της γης, της φωτιάς, των ποταμών και των φυσικών φαινομένων. Η υπέρτατη ουράνια θεότητα, ο ημίθεος Νουμ, κυβερνούσε τον κόσμο με τη βοήθεια άλλων θεοτήτων και πνευμάτων, και η σύζυγός του Για-Νεμπία, “Μητέρα της Γης”, η γριά γυναίκα και προστάτιδα, που γέννησε και διατήρησε όλα τα έμβια όντα, φύλαγε το σπίτι, την οικογένεια και την εστία. Ο αντίπαλος του Νουμ είναι ο Nγκα, κακό πνεύμα του κάτω κόσμου, θεότητα, που φέρνει την ασθένεια και τον θάνατο. Κάθε λίμνη ή ποτάμι είχε τα δικά της πνεύματα – φύλακες. Θυσίαζαν ελάφια, έκαναν τάματα. Τα άνθρωπόμορφα-ζωόμορφα είδωλα τοποθετούνταν σε ιερούς τόπους που μπορούσαν να είναι πέτρες, βράχοι, δάση, στους πρόποδες ή στην κορυφή οροσειρών.

Ο σαμανισμός είναι στενά συνδεδεμένος με τις αρχαίες θρησκευτικές αντιλήψεις των Νένετς. Ο τίτλος του σαμάνου μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά. Σαμάνος θα μπορούσε να είναι τόσο άντρας , όσο και γυναίκα.

Η κοσμοθεωρία των Νένετς είναι η φιλοσοφία της ενότητας με τη φύση. Δεν αποδίδουν ιδιαίτερα τραγική σημασία στο θάνατο πιστεύοντας ότι το πνεύμα του αποθανόντος μπορεί να βρει μια νέα πατρίδα. Οι νεκροί θάβονται σε οικογενειακά νεκροταφεία, μέσα σε ένα Τσουμ.

Τα τελευταία χρόνια οι περισσότεροι Νένετς έχουν ασπαστεί τον Χριστιανισμό και πλέον είναι δύσκολο να βρεις κάποιον Σαμάνο.

Γλώσσα

Οι Νένετς μιλούν τη γλώσσα Νένετς Σαμογιέντικ, μια γλώσσα της ουραλικής οικογένειας, η οποία χωρίζεται σε δύο διαλέκτους: την τουνδρική , που μιλούν οι περισσότεροι Νένετς, και δασική. Η διάλεκτος του δάσους ομιλείται από περίπου 2.000 Νένετς, οι οποίοι είναι κυρίως εγκατεστημένοι στην περιοχή της τάιγκα. Μιλάνε επίσης και τη ρωσική γλώσσα.

Υπάρχουν άπειροι μύθοι και πραγματικότητες για τη ζωή των Νένετς. Θα μπορούσα να γράψω άπειρες σελίδες για την εμπειρία που έζησα και τις ιστορίες που άκουσα, όπως ότι οι Νένετς γιορτάζουν τα γενέθλιά τους μόνο μία φορά ή όπως τα υπεριώδη μάτια των ταράνδων αλλά είναι καλύτερα να τα δείτε και να τα ακούσετε από κοντά όταν πια θα είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί το δύσκολο αυτό ταξίδι. Προς το παρόν θα μπορούσατε να παρακολουθήσετε την ταινία “White moss” (Λευκός λειχήνας), που είναι μία ιστορία αγάπης μέσα στις δύσκολες συνθήκες της τούνδρας.

Tags :

Share This Post :